Δημητρα Σταυρου

                                                                                                                   Επιμέλεια: Ιωάννα Μπίθα
                                                                                                                       www.synenteuxis.gr

  Η κα. Δήμητρα Σταύρου έχει σπουδάσει Ψυχολογία και Δραματοθεραπεία σε Γαλλία και Ελλάδα, έχει συνεργαστεί με αρκετά σχολεία ως ψυχολόγος, ενώ ως δραματοθεραπεύτρια έχει εργαστεί στο Χατζηκυριάκειο Ίδρυμα, στις φυλακές Κορυδαλλού και σε δραματικές σχολές. Επίσης, έχει συνεργαστεί με στελέχη επιχειρήσεων, με εξαρτημένους ανθρώπους και τις οικογένειές τους αλλά και με καλλιτέχνες για την ανάπτυξη της δημιουργικότητάς τους. Έχει εργαστεί ως ερευνήτρια στο ΕΠΙΨΥ και στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, είναι μέλος της Ένωσης Δραματοθεραπευτών και Παιγνιοθεραπευτών Ελλάδας, του Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων, της Ελληνικής Εταιρείας Κλινικής Κοινωνικής Ψυχολογίας κ.ά. και έχει συμμετάσχει σε αρκετά συνέδρια με ανακοινώσεις.

   Συνομιλήσαμε μαζί της σχετικά με τον κλάδο της Δραματοθεραπείας, τη σχέση της τέχνης με την ψυχολογία και τη θεραπευτική της διάσταση, τις δυσκολίες του επαγγέλματος, την ανταπόκριση των δύο φύλων σε αυτό το είδος ψυχοθεραπείας αλλά και τη σημερινή κατάσταση στον χώρο της ψυχικής υγείας.

Μπορείτε να μας εξηγήσετε τι ακριβώς είναι η Δραματοθεραπεία και πώς σχετίζεται η τέχνη ως ψυχαγωγικό, εκπαιδευτικό αλλά και θεραπευτικό μέσο με την ψυχολογία;  Σχετίζεται πράγματι με την «κάθαρση» που αισθάνεται ο θεατής μετά από την παρακολούθηση μιας τραγωδίας , όπως την έχει περιγράψει ο Αριστοτέλης;
   H δραματοθεραπεία είναι μέθοδος ψυχοθεραπείας που χρησιμοποιεί κυρίως τις παραστατικές τέχνες ως μέσο θεραπείας. Η τέχνη ανέκαθεν αποτελούσε πηγή έμπνευσης για την ψυχολογία και την ψυχοθεραπεία. Από την εποχή του Ασκληπιού, μιας και αναφέρεστε στην Αριστοτελική κάθαρση, έγινε συνειδητή η θεραπευτική διάσταση της τέχνης. Ο Freud αντλεί από την τραγωδία έμπνευση για να περιγράψει το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα και το ίδιο ενδιαφέρον δείχνει και προς τις περισσότερες τέχνες.

   Στη δραματοθεραπεία οι ρόλοι των συμμετεχόντων αλλάζουν και γίνονται πότε δράστες (παίζουν στη σκηνή) και πότε θεατές. Στην δεύτερη περίπτωση, αν αναλογιστούμε ότι οι άνθρωποι σε μία θεραπευτική ομάδα συνδέονται πολύ στενά, τότε το δρώμενο που εκτυλίσσεται μετατρέπει τον θεατή σε μάρτυρα που συμπάσχει με τον δράστη. Μόνο που στην αρχαία τραγωδία υπάρχει λύση και αυτή έχει ως αποτέλεσμα την κάθαρση του θεατή. Αυτό που μας ενδιαφέρει όμως στην δραματοθεραπευτική περίπτωση είναι πρωτίστως η μετουσιωμένη έκφραση παρουσία άλλων/άλλου που επιτρέπει την επεξεργασία ενός ψυχικού περιεχομένου και εμπεριέχει καλυμμένο συχνά ένα τραύμα που ζητά επούλωση. Και οι θεατές-μάρτυρες βοηθούν τόσο στην επεξεργασία και την αναζήτηση νοήματος όσο και στην στήριξη και παρηγοριά του μέλους που «λέει» τον πόνο του μέσω δράσης.

Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε επαγγελματικά  με τη Δραματοθεραπεία; Ποια θεωρείτε πως είναι η μεγαλύτερη πρόκληση/δυσκολία του επαγγέλματός σας και ποια η πιο ικανοποιητική για εσάς πτυχή του;
   Ως παιδί ήθελα να γίνω ντέντεκτιβ, γιατί αγαπώ την περιπέτεια και την έρευνα. Είχα επίσης πολύ καλή σχέση και επικοινωνούσα με ανθρώπους που είχαν ψυχικές δυσκολίες ή άλλες ιδιαιτερότητες ψυχικές ή κοινωνικές. ΄Ηθελα να καταλάβω τι ένοιωθαν και ήθελα να είναι καλά και όχι στο περιθώριο. Μετά αγάπησα την λογοτεχνία, το διάβασμα και τη μουσική. Στα δεκατέσσερα περίπου, κάτω από τον σταθμό του ηλεκτρικού στο Μαρούσι, υπήρχε ένας πλανόδιος βιβλιοπώλης. Πάνω στο καρότσι του βρήκα μία παλιά και κακή έκδοση του «Εισαγωγή στην Ψυχανάλυση» του Φρόυντ. Ως εισαγωγικό είχα σκεφτεί τότε, ότι ίσως να μπορούσα να το καταλάβω και το πήρα. Όταν το διάβασα, εντυπωσιάστηκα από μία αλήθεια που διαισθανόμουν ότι υπήρχε στην ψυχανάλυση και κατάλαβα ότι ήθελα να γίνω ψυχολόγος. Σπούδασα στη Γαλλία, στη Νορμανδία, όπου έκανα παρέα με τους καλλιτέχνες της πόλης καθώς τους έβρισκα τους πιο ενδιαφέροντες μέσα στην γκριζίλα του νορμανδικού χειμώνα κι η τέχνη γίνεται για μένα η παρηγοριά μου στην ξένη γη. Βρέθηκαν δυο τρεις φορές μπροστά μου διλήμματα για να παρατήσω την ψυχολογία, αλλά τελικά παρέμενα.. Ένα τέτοιο δίλημμα ήρθε στο τρίτο έτος των σπουδών ψυχολογίας όταν ανακάλυψα την ανθρωπολογία. Αλλά μου φαινόταν αργά για να μεταπηδήσω ή μάλλον δεν ερωτεύτηκα τόσο σφοδρά την ανθρωπολογία για να παρατήσω την ψυχολογία. Μαζί με το ταξίδι που είναι για μένα μία μεγάλη πηγή έμπνευσης και γνώσης, με μάγευαν πάντα τα σύμβολα και η προσπάθεια αποκωδικοποίησης και κατανόησής τους. Το μόνο κακό με την ψυχολογία εκείνη την εποχή, ήταν ότι δεν μου άρεσε το στυλ και το ύφος αυθεντίας των περισσοτέρων συναδέλφων τότε με ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις. Η δουλειά με τα σύμβολα είναι πιο δημοκρατική καθώς δεν χωρά μόνο μία ερμηνεία, καθώς είναι πολυσήμαντα και περιέχουν πολλές πλευρές αλήθειας.  Μόλις επέστρεψα από τη Γαλλία όπου είχα πάρει το πτυχίο ψυχολογίας με κοινωνική κατεύθυνση, έπεσα πάνω στη δραματοθεραπεία και βρήκα εκεί αυτό που μου ταιριάζει ως σήμερα. Πρώτον συνδιάζει πολλά από τα ενδιαφέροντα μου (την τέχνη, την ανθρωπολογία και φυσικά την ψυχολογία) , το παιχνίδι τη χαρά και τη δημιουργικότητα άρα δεν ήταν καθόλου μία μέθοδος σοβαροφανής ενώ ήταν πολύ αποτελεσματική. Είχε και το επιπλέον ατού  ότι την έβλεπα ως  μία νέα ήπειρο προς εξερεύνηση καθώς δεν είχε ακόμη παρά ελάχιστα χρόνια που εφαρμοζόταν στην Ελλάδα. Η πρώτη μου επαφή με την δραματοθεραπεία έγινε το 1995 μέσω της χαρισματικής Ράνιας Ευδοκίμου-Παπαγεωργίου, ψυχολόγου και δραματοθεραπεύτριας,  σε ένα σεμινάριο για ανέργους ψυχολόγους-κοινωνιολόγους που είχε διοργανώσει ο νεοσύστατος τότε ΟΚΑΝΑ.  Ήμουν τυχερή να βρω μία δουλειά που να συνδυάζει πολλές αγάπες μου μαζί και γιαυτό παραμένω ως σήμερα. Η μεγαλύτερη πρόκληση  σε αυτή τη δουλειά είναι η ακροβασία μεταξύ επιστήμης και τέχνης, καθώς ο δραματοθεραπευτής πρέπει να είναι και τα δύο ταυτόχρονα και να φροντίζει την πρόοδό του και στα δύο, αν θέλει να συνεχίζει να είναι αποτελεσματικός θεραπευτής.

  Η Δραματοθεραπεία απευθύνεται σε όλους ; Σύμφωνα με την εμπειρία σας, τι είδους στόχους επιθυμεί να πετύχει κάποιος ο οποίος αποφασίζει να απευθυνθεί σε έναν  δραματοθεραπευτή;

   Ναι, σε όλους εφόσον υπάρχει ένα αίτημα αλλαγής. Το αίτημα μπορεί να σχετίζεται με την θεραπεία (δραματοθεραπεία) ή μπορεί να αφορά άλλους στόχους αλλαγής, όπως εκπαιδευτικούς και επιμορφωτικούς, διαφημιστικούς ή στόχους που έχουν να κάνουν με την κοινωνική επιρροή, την αλλαγή στάσεων, την κοινωνική ευαισθητοποίηση, τη διαφήμιση, τον ακτιβισμό…. Το αίτημα καθορίζει τους στόχους και οι στόχοι καθορίζουν τις τεχνικές που θα επιλεγούν σε τέτοιες παρεμβάσεις.

 Είναι προτιμότερο να πραγματοποιείται σε ομάδες ή κατά μόνας η δραματοθεραπεία; Σε περίπτωση που το επιθυμούν είναι δυνατόν να συμμετέχουν και μέλη της οικογένειας του ασθενή στη διαδικασία ή κάτι τέτοιο θα την παρεμπόδιζε;

   Στην θεραπεία εξαρτάται από το πλαίσιο, το αίτημα, τις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζει ο άνθρωπος που ζητά βοήθεια σε επίπεδο νοητικό, ψυχικό, λεκτικό, κινητικό κλπ. Συνήθως, δουλεύω πρώτα σε ατομικές συνεδρίες και μετά μπαίνει κάποιος σε ομάδα. Κάτι ανάλογο που γίνεται και με την είσοδο μας στην κοινωνία δηλ. ξεκινούμε από τη δυαδική σχέση (με τη μητέρα) στην οποία αναπτύσσεται η εμπιστοσύνη για να ανοίξουμε προς την ομάδα.

Σύμφωνα με την εμπειρία σας, στη Δραματοθεραπεία ανταποκρίνονται καλύτερα οι άντρες ή οι γυναίκες ; Χρησιμοποιείτε διαφορετικές μεθόδους ανάλογα με την ηλικία και το       φύλο;
   Τα ποσοστά των αντρών και των γυναικών που έρχονται για δραματοθεραπεία είναι περίπου τα ίδια με τις άλλες θεραπείες όπου οι γυναίκες αποτελούν σαφώς την πλειοψηφία. Κι αυτό σχετίζεται με το ότι τους είναι περισσότερο επιτρεπτό κοινωνικά να ζητούν βοήθεια, σε σχέση με το «ατρόμητο» αρσενικό, αλλά έχουν μάθει να εκφράζονται και περισσότερο συναισθηματικά. Το καλό είναι ότι οι άντρες που ζητούν θεραπεία πληθαίνουν τα τελευταία χρόνια κάτι που είναι πολύ ενθαρρυντικό.   Σχετικά με τις τεχνικές εξαρτάται και πάλι από το πλαίσιο. Στις μεικτές ομάδες σε σχέση με τα θέματα που έχουμε, τα φύλα και τις ηλικίες (που θεωρώ ότι είναι και οι πιο λειτουργικές και πιο αποτελεσματικές) δουλεύουμε ποικίλα θέματα.

Χρησιμοποιείτε κάποιες συγκεκριμένες τεχνικές για τη δραματοθεραπεία ; Με ποιο κριτήριο επιλέγετε τις μεθόδους που θα χρησιμοποιήσετε;
   Υπάρχει μία μικρή γκάμα τεχνικών δραματοθεραπείας που χρησιμοποιώ συχνά και που σχετίζονται κυρίως με θέματα ταυτότητας, γνωριμίας, δημιουργίας εμπιστοσύνης. Πρόκειται για περίπου 20% των τεχνικών που χρησιμοποιώ συνολικά στη δουλειά μου. Το υπόλοιπο 80% προέρχεται από δική μου επινόηση. Κι αυτή σχετίζεται με μία μορφή ονειροπόλησης όμοια με αυτή του ψυχαναλυτή που ακούει πολύ καθαρά αλλά ταυτόχρονα ταξιδεύει στον κόσμο των φαντασιώσεών του ή ακόμη καλύτερα του καλλιτέχνη που μετατρέπει ένα συναίσθημα, μία σκέψη σε δημιουργία. Το υλικό προέρχεται πάντα από τον άνθρωπο που καταρχήν μιλά. Αυτό το περιεχόμενο γεννά τις τεχνικές μέσω του μηχανισμού της μεταφοράς. Υπάρχει δηλαδή πάντα μία αναλογία σε αυτό που προτείνεται από τον δραματοθεραπευτή και στο περιεχόμενο που έχει λεχθεί. Μόνο που αυτή η αναλογία καλό είναι να μην είναι απόλυτα εμφανής, προκειμένου να επιτρέψει μία απόσταση του ανθρώπου με το συχνά τραυματικό περιεχόμενο και να μπορέσει να εκφραστεί αλλά και να το επεξεργαστεί αργότερα. Όμως, σημαντικό κριτήριο παίζει επίσης η δομή της προσωπικότητας του ανθρώπου που έρχεται. Επίσης, ο χρόνος που προτείνεται μία συγκεκριμένη δράση είναι άλλη σημαντική παράμετρος. Τέλος, ανάλογα με το πλαίσιο η δραματοθεραπευτική μέθοδος προσαρμόζεται στα υπάρχοντα μέσα και συνθήκες.

Τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της οικονομικής κρίσης οι Έλληνες νιώθουν μόνιμα το αίσθημα του αδιεξόδου.  Οι αυτοκτονίες έχουν αυξηθεί επικίνδυνα , οι αντοχές όλων έχουν μειωθεί, επικρατεί το άγχος και η ανησυχία για το μέλλον.  Πολλοί αδυνατούν να διαχειριστούν τα αρνητικά συναισθήματά τους,  ενώ όλο και λιγότεροι εκφράζουν αυτό που νιώθουν και ακόμα λιγότεροι απευθύνονται σε κάποιον ειδικό. Οι περισσότεροι κλείνονται στον εαυτό τους και καταλήγουν να γίνονται αυτοκαταστροφικοί.  Έχετε παρατηρήσει αύξηση των περιστατικών που χρήζουν ψυχολογικής ή ψυχιατρικής παρακολούθησης εντός και εκτός της δουλειάς σας ; Είναι λογικό να σημειώνονται τόσες αυτοκτονίες και να φτάνουν τόσοι άνθρωποι στα όριά τους ;
   Η κατάσταση στις μέρες μας είναι πολύ άσχημη στον τομέα της ψυχικής υγείας. Όπως είπατε έχουν πληθύνει τα προβλήματα.  Άλλα εμφανίστηκαν στην επιφάνεια με την οικονομική κρίση ενώ καλύπτονταν ως σήμερα από την καταναλωτική συμπεριφορά και ένα κενόδοξο λάιφ στάιλ που όμως χάριζε έστω και προσωρινά, ψευδαισθήσεις, ενώ άλλα προβλήματα δεν προϋπήρχαν αλλά τα δημιούργησε η κρίση. Το κακό όμως είναι ότι αυτή η αύξηση στις ανάγκες για ψυχοθεραπεία συνυπάρχει με μία μείωση ή υπολειτουργία των δομών που παρείχαν υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Καθώς υπάρχει απουσία ρευστότητας οι περισσότεροι που έχουν πληγεί από την κρίση δεν μπορούν ούτε σε ιδιώτες να απευθυνθούν. Οι αυτοκτονίες έχουν αυξηθεί και αυτό γίνεται πάντα σε μία οικονομική κρίση. Ωστόσο, υπάρχουν κι άλλες πιο δημιουργικές λύσεις όπως αυτό που έκαναν οι πρόγονοί μας. Να στραφούν στη γειτονιά, να αναπτύξουν ξανά κοινότητες. Στη βεγγέρα οι άνθρωποι τότε συζητούσαν και έλυναν τα προβλήματά τους. Ζωντανά και όχι μέσω υπολογιστών. Η στροφή προς την συλλογικότητα μπορεί να δημιουργήσει ανάχωμα στις αυτοκτονίες.

Κατ΄εμέ η ψυχολογία είναι περισσότερο λειτούργημα παρά επάγγελμα  και το δέσιμο ανάμεσα στον θεραπευτή και τον ασθενή είναι αναπόφευκτο. Σας είναι εύκολο να αποστασιοποιείστε από το πρόβλημα του ασθενή σας και ταυτόχρονα να είστε κοντά του; (Θα μπορούσατε να μας εκμυστηρευτείτε μια δυνατή στιγμή που έχετε βιώσει στην καριέρα σας  με κάποιον ασθενή σας;)
   Είναι επάγγελμα εφόσον κάποιος αποφασίσει να ζήσει από αυτό. Ανήκει στα ανθρωπιστικά επαγγέλματα και γιαυτό λειτούργημα. Κι όποιος δεν αγαπά τον άνθρωπο δεν μπορεί να το κάνει αποτελεσματικά ψυχοθεραπεία.

   Έμαθα να αποστασιοποιούμαι και ταυτόχρονα να είμαι ψυχικά και συναισθηματικά κοντά  μέσα από την δική μου ψυχοθεραπεία και αργότερα την εποπτεία. Δεν θα έπρεπε όμως να επιτρέπεται η άσκηση του ψυχοθεραπευτικού επαγγέλματος σε άτομα που δεν έχουν κάνει ψυχοθεραπεία και εποπτεία οι ίδιοι, γιατί μπορεί πράγματι να κάνουν κακό. Ωστόσο ο νόμος ακόμη πάσχει ως προς αυτό. Το ότι είναι κάποιος ψυχολόγος ή ψυχίατρος δεν σημαίνει ότι είναι και ψυχικά έτοιμος να κάνει ψυχοθεραπεία ή να ασκήσει το κλινικό επάγγελμα.

   Δυνατές στιγμές έχω ζήσει και ζω καθημερινά με τους ασθενείς μου. Αλλά θα μου επιτρέψετε να μην σας πω κάποια συγκεκριμένη, πρώτον για την διατήρηση του απορρήτου, και δεύτερον γιατί οι συγκινήσεις είναι πολλές με όλους τους θεραπευόμενους κατά καιρούς.

Τι συμβουλή θα δίνατε σε κάποιον ο οποίος επιθυμεί να ακολουθήσει επαγγελματικά τη δραματοθεραπεία;

   Είναι ένα υπέροχο επάγγελμα. Είναι δύσκολο, παρόλο που φαίνεται εύκολο. Αυτός που θέλει να το ακολουθήσει πρέπει να είναι εξίσου επιστήμονας και καλλιτέχνης και να υπηρετεί και τα δύο. Να αγαπά τον άνθρωπο και να είναι αισιόδοξος. Να είναι περίεργος και ανήσυχος. Για να γίνει και να συνεχίσει να είναι καλός στη δουλειά του πρέπει να παρακολουθεί τις εξελίξεις τόσο στην επιστήμη όσο και στις τέχνες. Πρέπει να είναι δημιουργικός και ανήσυχος και να του αρέσουν πολλά διαφορετικά πράγματα. Να έχει κάνει καλή ψυχοθεραπεία και εποπτεία. Πρέπει με λίγα λόγια να του ταιριάζει και να αφοσιωθεί στη δραματοθεραπεία, όπως σε κάθε άλλο επάγγελμα που κανείς επιλέγει.

Μπορείτε να διαβάσετε πολλά ενδιαφέροντα άρθρα της κυρίας Σταύρου στο προσωπικό της blog: http://psyhismos.blogspot.gr/