Γιάννης Πανούσης

Του Στέλιου Τσεβά

Ο κ. Πανούσης, καθηγητής εγκληματολογίας και βουλευτής της ΔΗΜΑΡ, στα μέσα του 2010 συζήτησε μαζί μου για την εγκληματικότητα στην ελληνική κοινωνία στο πλαίσιο μιας συνέντευξης για την εφημερίδα "Απογευματινή". Η συζήτησή μας είναι διαφωτιστική για τις σκέψεις ενός ειδικού επί του θέματος.

 

Η κοινωνία μετατρέπεται σε ζούγκλα 

«Παρατηρείται σημαντική αύξηση των ληστειών και των σεξουαλικών εγκλημάτων το τελευταίο εξάμηνο. Ωστόσο, αδυνατούμε να εντοπίσουμε τα ακριβή αίτια της αύξησης αυτής γιατί δεν υπάρχει ένα ινστιτούτο αντεγκληματικής πολιτικής. Για παράδειγμα, μια δολοφονία μπορεί να γίνει από έναν τοξικομανή που δεν είχε συναίσθηση των πράξεών του και από έναν ταξιτζή που δεν κατάφερε να ελέγξει τα νεύρα του. Είναι εντελώς διαφορετικές οι συνθήκες. Εντελώς διαφορετικά τα προβλήματα που πρέπει να καταπολεμήσει η Πολιτεία σε κάθε περίπτωση. Γι αυτό είναι απαραίτητος ένας φορέας που θα αναλύει και ποιοτικά το έγκλημα. Ως εκ τούτου, σήμερα κυρίως εικάζουμε. Οι ληστείες και τα σεξουαλικά εγκλήματα είναι συμπτώματα κοινωνιών με χαμηλό βιοτικό επίπεδο. Σίγουρα, η οικονομική κατάσταση στη χώρα μας επιδεινώνει την εγκληματικότητα τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά με την έννοια ότι σκοτώνουμε πλέον με λιγότερους ενδοιασμούς απ’ ότι παλαιότερα. 

Κάτι ακόμα που μελετάται ιδιαίτερα από τους ειδικούς είναι το γεγονός ότι ορισμένα εγκλήματα, όπως η ενδο-οικογενειακή βία και τα εγκλήματα του δρόμου (π.χ. “τσαντάκηδες”) έχουν πάρει απρόσμενη τροπή και συχνότητα. Κατά την γνώμη μου, η μεταστροφή αυτή της κοινωνίας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο κλίμα γενικευμένης ανομίας που επικρατεί στην Ελλάδα. Πιστεύουμε όλοι πως μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε, όποτε θέλουμε και αν απαγορεύεται, το νομιμοποιούμε υποσυνείδητα με το επιχείρημα ότι ο ¨άλλος¨ που το έκανε, δεν τιμωρήθηκε. Ξέρετε ότι υπάρχουν μπακάληδες που λένε ότι επειδή έκλεψαν οι πολιτικοί, νομιμοποιούνται να φοροδιαφεύγουν και οι ίδιοι;»

«Βλέπουμε σήμερα ότι ακόμη και στο γάμο του παιδιού μας μπορεί να έρθει ένας δολοφόνος και να σκοτώσει, κάτι που δεν γινόταν παλιά. Υπήρχαν ¨κόκκινες γραμμές¨ στη συνείδηση των παρανόμων. Πλέον δεν υπάρχουν αυτά. Οι εγκληματίες δεν σέβονται ούτε ορισμένους εθιμικούς κανόνες που στοιχειωδώς ίσχυαν ανάμεσά τους. Καταργήθηκαν τα προσχήματα. Η κοινωνία μετατρέπεται σε ζούγκλα!» 

Σε εποχές όπως αυτή που ζούμε, σύμφωνα με τον καθηγητή, αναπτύσσεται ραγδαία αυτό που ο ίδιος ονομάζει ¨αντι-αξία¨. Με άλλα λόγια, η οικονομική δυσπραγία επιφέρει κοινωνική κρίση, με αποτέλεσμα την διάσπαση κοινωνικών δομών και συμμαχιών. Τα μέλη της κοινωνίας δε συμφωνούν πλέον για βασικές αρχές, κατά τρόπο ώστε καθένας να δίνει το νόημα που τον συμφέρει σε κάθε όρο. Σχετικά, ο κ. Πανούσης αναφέρει:

“Δε συμφωνούμε τι είναι δίκαιο. Κάνουμε γενικεύσεις, συμψηφισμούς και θεωρούμε ότι έχουμε πάντα δίκιο. Όλοι οι άλλοι έχουν άδικο. Πλειοψηφίες της παρέας, χωρίς την απαιτούμενη παιδεία και εκπαίδευση αφήνονται να αποφασίσουν τι είναι κοινωνικά δίκαιο και τι άδικο. Έτσι, απαξιώνονται τα αγαθά της ζωής, της τιμής, της δικαιοσύνης. Ο άνθρωπος χάνει την ανθρωπιά του. Δεν τον ενδιαφέρει αν θα πονέσει το συνάνθρωπο. Σκοτώνει και δεν τον νοιάζει. Χωρίς ¨συμβόλαια¨ όρων, η κοινωνία γίνεται αρένα. Η ελληνική πραγματικότητα γίνεται αρένα.”

Πότε όμως ξεκίνησε ο αποχαρακτηρισμός των όρων;

Η απαρχή όλης αυτής της κατάπτωσης ήταν ο Δεκέμβριος του 2008. Τότε, λόγω εσφαλμένων χειρισμών συγκεκριμένων προσώπων δοξολογήθηκε η βαρβαρότητα και επήλθε σύγχυση ανάμεσα στην ωμή βία και τον θυμό. Ειδικότερα, ο ακαδημαϊκός εξηγεί:

«Μέσα σε μια πορεία, κάτω από συγκινησιακή φόρτιση σπας δυο-τρία τζάμια. Αυτό δείχνει κοινωνική απειθαρχία, είναι μια παραβατική συμπεριφορά, είναι φθορά ξένης περιουσίας, αλλά εκδηλώνεται υπό συγκεκριμένες συνθήκες και πλαίσιο που ενδεχομένως δικαιολογείται εν μέρει. Όμως, είναι τελείως διαφορετικό αυτό απ' το να ξεκινήσεις με σχέδιο από  το σπίτι σου έτοιμος να πυρπολήσεις με βόμβες και φορώντας κουκούλα καταστήματα και συνανθρώπους σου. Πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τις αξίες! Δεν είναι δυνατό, για παράδειγμα, να μιλάμε για απαλλοτρίωση τράπεζας. Πρόκειται για ληστεία τράπεζας. Ο σκοπός για τον οποίο προέβη κανείς σε αυτήν την κίνηση δε μας ενδιαφέρει τόσο όσο η ίδια η κίνηση, η οποία είναι εγκληματική και καταδικαστέα.

Για να σταματήσει αυτή η κατηφόρα πρέπει οι Αρχές να λάβουν υπόψη τους την ύπαρξη ανθρώπων του κοινού ποινικού δικαίου, οι οποίοι στρατολογούν εφήβους με διάθεση για περιπέτεια, εθισμένους στο “παιχνίδι με την εξουσία”. Βάζουν τα παιδιά να χτυπούν κοσμηματοπωλεία και καταστήματα, να κάνουν ληστείες και να προβαίνουν σε πράξεις ποινικά κολάσιμες που τις απενοχοποιούν ενδύοντάς τις με διάφορα παράλογα ιδεολογήματα. Αυτό που πρέπει να ξεδιαλύνει η κοινωνία είναι ότι δεν υπάρχει ούτε δημοκρατία, ούτε ελευθερία, ούτε κοινωνική συμβίωση χωρίς όρια. Πρέπει να πάψει να μεταφράζεται η δημοκρατία σαν ¨κάνω ό,τι θέλω¨, η ελευθερία σαν ασυδοσία και η κοινωνία σαν ¨ο κύκλος μας¨, ειδάλλως τα όρια της κοινωνικής συνοχής καταργούνται.»

Η νεολαία μισεί

«Οι βίαιες παραστάσεις από τηλεόραση και βιντεοπαιχνίδια δεν έχουν μεγάλο μερίδιο στην διαμόρφωση του μίσους των νέων απέναντι σε ό,τι τους απογοητεύει. Πιο πολύ ευθύνεται το γενικότερο πλαίσιο στο οποίο μεγαλώνουν: σκάνδαλα, διαφθορά, αναξιοκρατία, έλλειψη διάθεσης να αλλάξουν τα κακώς κείμενα κλπ. Αυτό που πιστεύω ότι πρέπει να γίνει είναι να ανοίξουμε διάλογο με τη νεολαία προκειμένου να μας πει γιατί έφτασε να μισεί αξίες όπως η οικογένεια και η πατρίδα. Το μίσος είναι διαφορετικό από τον θυμό. Είναι στάση διαρκείας που δεν εκτονώνεται εύκολα.»

 

«Παρότι ο ελληνικός σωφρονιστικός κώδικας είναι απ' τους καλύτερους και προοδευτικότερους της Ε.Ε., έχουμε έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού, προβληματικές εγκαταστάσεις και κυρίως στρεβλές κοινωνικές αντιλήψεις για τους αποφυλακισθέντες. Η αλλαγή της νοοτροπίας της κοινωνίας απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους θα βελτίωνε ριζικά την κατάσταση. Ειδικά σε περιστάσεις σαν τις σημερινές, το πρόβλημα διογκώνεται καθώς οι επιχειρήσεις ούτως ή άλλως δεν προσλαμβάνουν προσωπικό, με αποτέλεσμα άνθρωποι που έχουν φυλακιστεί αδυνατούν να επανενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο ως εργαζόμενοι. Έτσι, φτάνουμε να έχουμε τα μεγαλύτερα ποσοστά υπότροπων στην Ευρώπη.

Επίσης, η δικαστική και η νομοθετική εξουσία δεν πρέπει να επηρεάζονται από την κοινή γνώμη διότι διαφορετικά οδηγούμαστε στην εξίσωση ορισμένων παραβατικών συμπεριφορών με σκληρά εγκλήματα, με αποτέλεσμα να εκφυλίζεται  ο ρόλος της ποινής αφενός, αφετέρου να γεμίζουν τα σωφρονιστικά καταστήματα, πράγμα αρνητικό και κακό για όλη την κοινωνία.»