Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

Επιμέλεια: Αντριάνα Τουρνά

                

"Τα σημερινά παιδιά, και μάλιστα εδώ, στον πολύπαθο τόπο μας, και πολλά βλέπουν, και πολλά ακούν, και πολύ περισσότερα ξέρουν για τον κόσμο γύρω τους απ’ ό,τι οι προηγούμενες γενιές. Και παύουν από πολύ νωρίς να είναι όσο ανέμελα φαίνονται, αρχίζουν από πολύ νωρίς ν’ αναρωτιούνται «γιατί αυτό» και «γιατί εκείνο». Ο προβληματισμός τους είναι κάτι αναμφισβήτητο".

Θα ήθελα να μου περιγράψετε τις πρώτες σας επαφές με τον κόσμο του βιβλίου.

Εκείνο που μπορώ να σας περιγράψω είναι το πώς αγάπησα το διάβασμα, κάτι που έχω αρκετές φορές διηγηθεί: Προσπαθώντας να φέρω στο μυαλό μου πώς άρχισε η “βιβλιομανία” μου, ξαναβλέπω αχνά μια εικόνα: τον πατέρα μου, αδυνατισμένο και χλωμό, να διαβάζει κοντά στο λιγοστό φωτάκι μιας λάμπας. Κι εκεί, να σβήνει για λίγο από το πρόσωπό του η θλίψη, η αγωνία, η αγανάκτηση και ό,τι άλλο δεινό είχε κουβαλήσει στον τόπο μας εκείνη η εποχή η τραγική για όλη την ανθρωπότητα και ιδιαίτερα για την Ελλάδα, ό,τι σκίαζε ολημερίς τα μέτωπα των μεγάλων εκείνα τ' άραχνα χρόνια της Κατοχής. Απέραντη ευχαρίστηση έδειχνε η όψη του εκείνες τις ώρες, λες και μέσ' από τις σελίδες του βιβλίου κατάφερνε με τρόπο μαγικό να βγαίνει για λίγο από τον εφιάλτη του πολέμου και να μπαίνει σε χώρα ευχαρίστησης και απόλαυσης. Βιβλίο και απόλαυση δέθηκαν από τότε σφιχτά στο μυαλό μου. Κι άρχισα να λαχταρώ να μάθω κι εγώ να διαβάζω, για να μπορώ κι εγώ να νιώθω εκείνη την κρυφή ευχαρίστηση με το διάβασμα. Πώς ακριβώς έγινε δεν ξέρω. Με κάθιζε δίπλα του ή μ' έπαιρνε αγκαλιά και μου διάβαζε; Με δίδαξε να συλλαβίζω ή μήπως να λέω τις λέξεις ολόκληρες; Αδύνατον να θυμηθώ. Θυμάμαι μόνο πως ήξερα πια να διαβάζω καλά όταν πήγα στην πρώτη δημοτικού. Και τα βράδια ξεκοκάλιζα ό,τι παραμύθι ή άλλο παιδικό βιβλίο έφτανε στα χέρια μου από τον αδελφό μου ή τα μεγαλύτερα ξαδέλφια μας.

Από πού εμπνέεστε τους ήρωές σας;

Από την κοινωνική πραγματικότητα και την ιστορία.

Τους θέλετε αληθοφανείς και οικείους ή προτιμάτε να τους παρουσιάζετε περισσότερο εξιδανικευμένους, περισσότερο όπως θα έπρεπε να είναι, δεδομἐνου ότι μέσα από το βιβλίο διαμορφώνονται συνειδήσεις;

Στην πεζογραφία (το λογοτεχνικό είδος με το οποίο κυρίως ασχολούμαι), για μικρούς ή για μεγάλους, μόνον αληθοφανείς ήρωες βγαλμένοι από την πραγματικότητα χωρούν, κατά τη γνώμη μου. Και μόνον τότε μπορούν να βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση του εαυτού και των άλλων, μέσα από την αναγνωστική απόλαυση.

 Έρχομαι σε κάτι που απασχολεί πολλούς επίδοξους συγγραφείς. Γράφετε "εκβιάζοντας" την έμπνευσή σας ή αφήνοντας ελεύθερη τη φαντασία σας;

Το ρήμα «εκβιάζω» πιστεύω πως δεν έχει θέση στη λογοτεχνία. Η έμπνευση αποτελεί την αρχή της συγγραφής ενός μυθιστορήματος, διηγήματος ή παραμυθιού και η φαντασία είναι από τα κυριότερα συστατικά της λογοτεχνικής δημιουργίας. Από κει και ύστερα χρειάζεται πολύ δουλειά, ώσπου να φτάσει κανείς σ’ ένα αποτέλεσμα που να μπορεί να χαρακτηριστεί λογοτέχνημα.

Σας βρίσκει σύμφωνη η τακτική πολλών γονέων να περνούν από "ποιοτικό έλεγχο" τα βιβλία των παιδιών τους; Δεν είναι αυτό μια μορφή λογοκρισίας; Δεν τα αφήνει έξω από ολόκληρες πραγματικότητες;

Δεν μπορώ να χαρακτηρίσω «λογοκρισία» το ενδιαφέρον των γονιών για το τι διαβάζουν τα παιδιά τους, και μάλιστα στις πιο τρυφερές ηλικίες. Τα βιβλία για παιδιά που κυκλοφορούν είναι πάρα πολλά και δεν είναι όλα εξαιρετικής ποιότητας. Αν λοιπόν οι γονείς είναι πραγματικά σε θέση να κρίνουν και να διαλέξουν τα κατά τη γνώμη τους καλύτερα για το παιδί τους, δε βλέπω γιατί να μην το κάνουν, όπως ακριβώς συμβαίνει και με την τροφή τους. ΄Αλλωστε οι «πραγματικότητες» είναι πάντα ολόκληρες, οι «μισές» δεν είναι πραγματικότητες. Τώρα ποιες ακριβώς «πραγματικότητες» χρειάζεται το κάθε παιδί, εξαρτάται από την ηλικία του, από το βαθμό ωρίμασής του και από τις πνευματικές του ανάγκες. 

Πρέπει ένα βιβλίο να είναι "πολιτικοποιημένο";

Αν σκεφτούμε λίγο το πράγμα, σίγουρα θα συμφωνήσουμε πως κύριο μέλημά μας, ως γονιών, πρέπει να είναι το να πλάσουμε έναν άνθρωποι σωστό, χρήσιμο και στην κοινωνία και στον εαυτό του. Πρέπει, με άλλα λόγια, να τον κάνουμε ηθικό άνθρωπο και σωστό πολίτη, άνθρωπο που γνωρίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του, που σέβεται τους νόμους και πάνω απ’ όλα είναι αποφασισμένος να ζήσει ελεύθερος ως άτομο, με ελεύθερο το έθνος του, σεβόμενος ταυτόχρονα και την ελευθερία των άλλων. Ο Καθηγητής της Φιλοσοφίας Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, μάλιστα, είχε τονίσει ότι «δεν κερδίζουμε τίποτα ν’ αποχωρίζουμε την έννοια της αγωγής του πολίτη από την έννοια της αγωγής του ανθρώπου» και ότι «η αγωγή αυτή αρχίζει από την ώρα που θα γεννηθεί το παιδί».Ετσι, το βιβλίο που μας βοηθά σε τούτο το έργο θαρρώ πως κάθε άλλο παρά καταδικαστέο μπορεί να θεωρηθεί.

   Οι αντιρρήσεις που συχνά ακούγονται, και έντονα μάλιστα, για το είδος αυτό δίκαια αρχίζουν από τη στιγμή που βλέπουμε να εισχωρεί σ’ ένα παιδικό βιβλίο η προπαγάνδα για τούτο ή εκείνο το κόμμα, για τούτη ή εκείνη την παράταξη. Γιατί τότε το βιβλίο αυτό στενεύει τον ορίζοντα του παιδιού και του τονίζει καταστάσεις που και μεταβλητές είναι και ξεπερασμένες θα θεωρούνται έπειτα από χρόνια, όταν το παιδί θα έχει φτάσει πια σε ώριμη ηλικία.

   Από πολλές πλευρές ακούγονται βέβαια απόψεις όπως «αφήστε ήσυχα και ανέμελα τα παιδιά», ή «μην τα προβληματίζετε» και τα παρόμοια. Ας μη γελιόμαστε, όμως. Τα σημερινά παιδιά, και μάλιστα εδώ, στον πολύπαθο τόπο μας, και πολλά βλέπουν, και πολλά ακούν, και πολύ περισσότερα ξέρουν για τον κόσμο γύρω τους απ’ ό,τι οι προηγούμενες γενιές. Και παύουν από πολύ νωρίς να είναι όσο ανέμελα φαίνονται, αρχίζουν από πολύ νωρίς ν’ αναρωτιούνται «γιατί αυτό» και «γιατί εκείνο». Ο προβληματισμός τους είναι κάτι αναμφισβήτητο. ΄Αλλοι πάλι μιλούν για την αγνότητα του παιδιού ή του εφήβου που δεν πρέπει να χαθεί, κ.λπ. Όμως αγνότητα δε σημαίνει ανεμελιά, δε σημαίνει αδιαφορία για τα γύρω συμβαίνοντα. Το αντίθετο μάλιστα! ΄Οσο πιο αγνό ψυχικά είναι το παιδί ή ο νέος, τόσο πιο πολύ νιώθει και ταράζεται από τις ασχήμιες που βλέπει γύρω του.

Υπάρχουν "καλά" και "κακά" βιβλία; Τί θα πει για σας "καλὀ" βιβλίο;

Αν μιλάμε για λογοτεχνία που απευθύνεται σε ενήλικους αναγνώστες, καλό βιβλίο για τον καθένα είναι εκείνο που του αρέσει. Κάθε ενήλικος έχει τη δυνατότητα να επιλέγει και δικαιούται να έχει τη δική του άποψη για το τι είναι καλό και τι κακό. Αν μιλάμε για παιδιά και νέους, καλό λογοτεχνικό βιβλίο πιστεύω πως είναι εκείνο που δεν απογοητεύει τους νεαρούς αναγνώστες, αλλά αντίθετα τους δίνει κουράγιο για τη ζωή, χωρίς να αποκρύπτει τις δυσκολίες της, τους βοηθάει να βρουν το νόημά της και τους τονώνει την ελπίδα ότι όποιες αντιξοότητες κι αν συναντήσουν θα υπάρχει τρόπος να τις αντιμετωπίσουν. Ένα λογοτέχνημα δίνει την ευκαιρία για μέθεξη και ταύτιση με τους ήρωές του. ΄Αρα το θεωρώ άδικο κι επικίνδυνο να καταθλίβει και να προκαλεί αποθάρρυνση σε αναγνώστες που δεν έχουν ακόμη αναπτύξει τους απαραίτητους μηχανισμούς για να τα βγάζουν πέρα στη ζωή. 

 Έχετε γράψει ένα παραμύθι με τίτλο "Η αγάπη, η χαρά και τα δάκρυα". Τελικά, πού βρίσκεται η χαρά;

Αυτό αποκαλύπτεται μέσα στις σελίδες του συγκεκριμένου βιβλίου!

Θα μας κάνετε ένα σχόλιο για τη σύγχρονη αναγνωστική πραγματικότητα; Διαβάζει ο μέσος Έλληνας; Διαβάζουν τα παιδιά;

Στο ερώτημα σας αυτό δεν μπορεί κανείς να απαντήσει με εικασίες ή προσωπικές εντυπώσεις, αλλά με αξιόπιστα στοιχεία. Και τέτοια στοιχεία, που να έχουν προκύψει από σοβαρές έρευνες με ικανοποιητικά δείγματα, δεν υπάρχουν. Εκείνο πάντως που θα είχα να πω ως προς τα παιδιά είναι ότι ως τη δεκαετία του 1970 το διάβασμα εξωσχολικών βιβλίων ήταν ακόμη προνόμιο και απασχόληση κυρίως των παιδιών των ευπόρων τάξεων και των ανθρώπων με πνευματικές ανησυχίες. Βιβλιοπωλεία δεν υπήρχαν παρά μόνο στις μεγάλες πόλεις και το παιδικό βιβλίο ως είδος ήταν σχεδόν άγνωστο στην ύπαιθρο. Σήμερα βιβλία μπορεί να βρει και ν’ αγοράσει κανείς ακόμα και στις μικρότερες κωμοπόλεις. Και – τουλάχιστον πριν από την οικονομική κρίση – όλα λειτουργούσαν σε ικανοποιητικό βαθμό. Αυτό από μόνο του μπορεί να είναι μια απάντηση. Θετικά αποτελέσματα είχε και το πρόγραμμα φιλαναγνωσίας του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, που ατυχώς διεκόπη όταν έκλεισε το ΕΚΕΒΙ με βάρβαρο τρόπο πριν από ένα περίπου χρόνο.

Κλείνοντας, θα ήθελα να ζητήσω από το φτερωτό Ερμή ένα μήνυμα για τα παιδιά του κόσμου-και όχι μόνο.

Μου είναι αδύνατον να «κλέψω» μηνύματα από τον φτερωτό Ερμή. Ο ίδιος μπορεί να σας φανερώσει το κυριότερο και το πιο πρόσφατο μήνυμά του προς όλα τα παιδιά, στο βιβλίο μου Το μήνυμα του φτερωτού Ερμή, στο οποίο και υποθέτω αναφέρεστε